آشنایی با تست ارزیابی عملکرد ریه ها (اسپیرومتری)

تست ارزیابی عملکرد ریه ها یا اسپیرومتری، امروزه در ایران به عنوان یکی از رایج ترین آزمایشات برای بررسی عملکرد ریه ها در بیماران آسمی و برخی از بیماری های آلرژیک و غیر آلرژیک تنفسی به شمار می آید. البته از این تست برای اختلالات ریوی دیگری مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (Chronic Obstructive Pulmonary Disease, COPD) نیز استفاده می شود. در این تست به زبان ساده میزان هوای خروجی و ورودی به ریه ها (حجم هوای مبادله شده میان ریه ها و محیط) اندازه گیری می شود. پزشک متخصص از این طریق با هزینه نسبتا کم و به راحتی می تواند اختلال در عملکرد ریه ها در بیماران آسمی را شناسایی نموده و همچنین با انجام دوره ای این تست به بررسی روند درمان اینگونه بیماران بپردازد!

در این نوشتار سعی گردیده  تست اسپیرومتری (بررسی عملکرد ریه ها) به زبان ساده توصیف شود. همچنین به طور خلاصه کاربرد، شاخص های اندازه گیری عملکرد ریه ها و سرانجام توصیه های لازم پیش از انجام این تست، بیان خواهد شد.

مواقع درخواست انجام  تست اسپیرومتری یا بررسی عملکرد ریه ها

به طور معمول انجام تست اسپیرومتری و تفسیر نتایج حاصل از آن می تواند در مواقع مختلف برای ارزیابی توان عملکردی ریه ها مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از این موارد عبارتند از:  در مواقع تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه های مزمن و یا در مواردی برای ارزیابی وضعیت عملکرد ریه در بیماری های مزمن ریوی و یا همچنین بررسی سیر درمان فرد بیمار. لازم به توضیح است گاهی درخواست اسپیرومتری برای معاینات پیش از استخدام و یا تشخیص زودرس بیماری های تنفسی مرتبط با شغل نیز صورت می گیرد!

تعریف تست ارزیابی عملکرد ریه ها یا اسپیرومتری به زبان ساده!

به طور کلی اصطلاح اسپیرومتری از دو بخش تشکیل شده است. در زبان لاتین “اسپیرو” به معنای “نفس کشیدن” بوده و “متری” نیز به معنی “اندازه گیری” است. همانطور که پیش تر بیان شد، در اسپیرومتری پزشک متخصص به بررسی عملکرد و توان ریه ها برای مبادله هوا بین ریه ها و محیط و همچنین قدرت نگهداری هوا در ریه ها  می پردازد. به عبارتی ساده تر با این تست سلامت و قدرت ریه ها در انجام کار خود، یعنی دم و بازدم ارزیابی می شود. اسپیرومتری نشان می دهد ریه های فرد مورد آزمایش با چه توانی هوا را بداخل کشیده (بازدم) و چگونه خارج می نمایند (دم). بررسی این موارد کمک شایانی به تشخیص بیماری آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، فیبروز ریه و یا بیماری سیستیک فیبروز (Cystic Fibrosis) می نماید.

شایان ذکر است اگرچه اسپیرومتری برای شناسایی بعضی از اختلالات عملکردی ریه ها و همچنین بررسی سیر درمان اینگونه بیمار ی ها ارزشمند می باشد، اما یک اسپیرومتری طبیعی و نرمال ضرورتا نشانگر عدم وجود اختلال در عملکرد ریه ها نیست! بنابراین نتایج اسپیرومتری باید در کنار معاینات بالینی و سایر آزمایشات، توسط پزشک متخصص، تفسیر گردد.

بعضی از اصطلاحات رایج در تست ارزیابی عملکرد ریه ها یا اسپیرومتری

اسپیرومتر: به دستگاهی گفته می شود که با آن عملکرد و توان ریه ها مورد ارزیابی قرار می گیرد.  به عمل انجام شده توسط این دستگاه اسپیرومتری گفته می شود.

اسپیروگرام: به مجموعه ای از نمودارها و شاخص هایی گفته می شود که بر روی برگه های مخصوص ثبت می شوند. این نمودارها و شاخص ها بازتابی از عملکرد ریه های فرد مورد آزمایش می باشند.

شاخص ظرفیت حیاتی پر فشار (Forced Vital Capacity, FVC): به حجم هوایی گفته می شود که فرد مورد آزمایش بعد از یک دم عمیق می تواند با حداکثر توان از ریه های خود خارج کند.

شاخص حجم بازدمی پرفشار (Forced Expiratory Volume, FEV): به حجم هوایی گفته می شود که فرد مورد آزمایش می تواند طی یک بازدم با فشار از ریه ها خارج سازد. شایان ذکر است نوعی شاخص مرتبط با FEV وجود دارد که FEV1 (بخشی از هوای بازدمی که در مدت یک ثانیه خارج می شود) نامیده می شود.

جریان بازدمی پرفشار (Forced Expiratory Flow, FEF): به جریان (و یا سرعت) هوای خارج شده از ریه ها در بخش میانی از مرحله بازدم پرفشار، گفته می شود.

حجم کل ریه (Total Lung Capacity, TLC): به کل حجم هوای موجود در ریه ها اطلاق می شود.

توصیه مهم پیش از انجام تست ارزیابی عملکرد ریه ها (اسپیرومتری)

با توجه به آنکه انجام صحیح تست ارزیابی عملکرد ریه ها (اسپیرومتری) مشروط به همکاری فرد مورد آزمایش و رعایت مواردی خاص می باشد، لذا در ادامه به بعضی از این نکات اشاره شده است. بدیهی است هر مرکز تشخیصی و درمانی به فرد مورد آزمایش نوعی برگه راهنما جهت آماده سازی برای انجام تست اسپیرومتری خواهد داد. باید این برگه راهنما توسط فرد بدقت مطالعه شده و توصیه های موجود در برگه رعایت شوند!

• از حدود ۳ تا ۶ ساعت قبل از انجام تست باید از مصرف غذا خودداری نمود.
• باید هنگام انجام تست، لباس راحت به تن داشت و از پوشیدن لباسهای چسبان بخصوص در ناحیه قفسه سینه خودداری نمود.
• با نظرپزشک معالج باید از حدود ۲۴ ساعت پیش از انجام تست مصرف داروهای استنشاقی (مانند سالبوتامول) متوقف شوند. در صورت نیاز به اسپری استنشاقی باید به طور محدود تحت نظر پزشک استفاده شود!
• باید حتما مواردی مانند سابقه دردهای قفسه سینه، حمله قلبی، جراحی ها، آلرژی به داروها، ابتلا به عفونت های تنفسی جاری، به اطلاع پزشک معالج رسیده شود!
• باید مدارک پزشکی فرد مورد آزمایش (بخصوص عکس سینه، سی تی اسکن ریه، تستهای قبلی ریوی، اکوکاردیوگرافی، نوارقلب) در روز انجام تست اسپیرومتری همراه فرد  باشد.
• باید از حدود ۶ ساعت قبل از انجام تست از ورزش کردن و فعالیت های سنگین بدنی خودداری شود.
• باید از حدود ۶ تا ۷ ساعت قبل از انجام تست از مصرف دخانیات پرهیز شود.
• باید چند ساعت پیش از انجام تست از مصرف غذاها و نوشیدنی های حاوی کافئین خودداری نمود.

تهیه و تدوین: تیم محتوای شبکه جامع آلرژی

منابع:

۱- Mayo clinic-Spirometry

۲- Spirometry-Asthma.net